Íbúar á höfuðborgarsvæðinu hafa lengi kallað eftir samræmdu sorphirðukerfi við heimili og sérsöfnun á lífrænum eldhúsúrgangi. Undanfarna mánuði hafa Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu (SSH) unnið að undirbúningi á slíku og var skýrsla starfshóps um samræmingu og sérsöfnun nýlega kynnt. Samræming sorphirðukerfis væri stórt framfaraskref sem mun skipta miklu máli í baráttunni gegn loftslagsvánni og fyrir innleiðingu hringrásarhagkerfisins á Íslandi. Í skýrslunni er gert ráð fyrir að innleiðing hefjist í völdum hverfum í vor og yrði lokið vorið 2023.

Skýrsla starfshópsins

Fjórir flokkar af sorpi og möguleiki á tvískiptum tunnum

Í­ nýja sorphirðukerfinu er lagt til að fjórum úrgangsflokkum verði safnað við öll heimili á höfuðborgarsvæðinu. Úrgangsflokkarnir eru:

• Lífrænn eldhúsúrgangur
• Blandað heimilissorp
• Pappír og pappi
• Plastumbúðir

Kerfið er í samræmi við þær breytingar sem taka gildi á lögum um söfnun á úrgangi við heimili um áramótin og er að Norrænni fyrirmynd. Við tillögugerð að hönnun kerfisins var haft að leiðarljósi að breytingarnar verði eins þægilegar og einfaldar fyrir íbúa og mögulegt er og verða tvískiptar tunnur í boði við heimili þar sem pláss er af skornum skammti. Þegar um tvískiptar tunnur er að ræða verður lífrænum eldhúsúrgangi og blönduðum úrgangi safnað í sitthvort hólfið í sömu tunnunni og plastumbúðum annars vegar og pappír og pappa hins vegar verður safnað í aðra tvískipta tunnu.

„Skýrslan er nú til umræðu á vettvangi sveitarfélaganna og er sú umræða mjög mikilvæg . Samræming sorphirðu á höfuðborgarsvæðinu og sérsöfnun á lífrænum eldhúsúrgangi yrði mikið framfaraskref fyrir íbúa á höfuðborgarsvæðinu. Sveitarfélögin hafa unnið náið saman í samstarfi við fulltrúa SORPU undanfarna mánuði við gerð skýrslunnar og það er mín von að sveitarfélögin öll taki vel í tillögur að innleiðingu á nýju kerfi. Samræmt kerfi yrði betra en ósamræmt kerfi og myndi auðvelda  íbúum að flokka úrgang sinn. Það auðveldar einnig fyrirtækjum sem meðhöndla úrganginn að koma honum í réttan farveg,“ segir Gunnar Einarsson, formaður stjórnar SSH.

„Sérsöfnun á lífrænum eldhúsúrgangi er einnig mikilvæg aðgerð til að GAJA geti unnið moltu úr lífrænum eldhúsúrgangi frá höfuðborgarsvæðinu.“

Í skýrslunni er lagt til að lífræna eldhúsúrgangnum verði safnað í bréfpoka sem sveitarfélögin útvegi íbúum. Pokarnir hafa gefist mjög vel á Norðurlöndunum og skipta lykilmáli til að hægt sé að vinna nothæfa moltu úr lífrænum úrgangi í GAJU. Dæmi um útfærslu í sérbýlum og fjölbýlum má finna hér að neðan og í skýrslunni sjálfri.

Fleiri og betri grenndargámar

Til viðbótar við fjögurra flokka kerfi við heimili er lagt til að grenndarstöðvanetið verði þétt og að gleri, málmum, textíl og skilagjaldsskyldum umbúðum verði safnað á grenndarstöðvum sem verða í um það bil 500 metra fjarlægð frá hverju heimili. Stærri grenndarstöðvar verða í um það bil 1.000 metra fjarlægð frá hverju heimili og þar bætast við gámar fyrir pappír og pappa, og plast. Hlutverk endurvinnslustöðva SORPU verður óbreytt en þar geta íbúar höfuðborgarsvæðisins skilað öllum helstu úrgangsflokkum til meðhöndlunar.

Undirbúningur og vinnsla verkefnisins

Verkefnið um samræmda úrgangsflokkun á höfuðborgarsvæðinu er eitt af mörgum áhersluverkefnum Sóknaráætlunar höfuðborgarsvæðisins 2020-2024. Að sögn Páls Björgvins Guðmundssonar, framkvæmdastjóra SSH, er tillögugerðin og skýrslan um samræmda úrgangsflokkun nú í umfjöllun hjá aðildarsveitarfélögum SSH og vonast er til að umræðunni ljúki á næstu vikum. Þá má að lokum geta þess að fjölmörg önnur áhersluverkefni sóknaráætlunar eru nú í gangi m.a. drög að mótun loftslagsstefnu fyrir höfuðborgarsvæðið. Þessi tvö verkefni eru stærstu verkefnin undir hatti umhverfis- og samgöngumála innan sóknaráætlunar höfuðborgarsvæðisins.

Helstu spurningar og svör um samræmt sorphirðukerfi á höfuðborgarsvæðinu

Af hverju er verið að fara í þessar breytingar?

• Fólk hefur lengi kallað eftir sérsöfnun á lífrænum úrgangi og samræmingu á flokkunarkerfi við heimili á höfuðborgarsvæðinu.
• Betri þjónusta við íbúa á öllu höfuðborgarsvæðinu - eitt kerfi, einar reglur. Í dag er mismunandi flokkunarkerfi á milli sveitarfélaga.
• Nýja kerfið byggir á lögum sem taka gildi strax á næsta ári og felur í sér betri meðhöndlun á úrgangi.
• Samkvæmt lögum þarf að hætta að urða lífrænan úrgang.
• Fjórir flokkar, í að lágmarki tveimur tunnum, verður skylda á öllum heimilum.

Hverju breytir þetta fyrir mig?

• Við hönnun kerfisins er haft að leiðarljósi að breytingarnar verði eins þægilegar og einfaldar fyrir íbúa og mögulegt er . Meginreglan mun vera sú að öll sérbýli á höfuðborgarsvæðinu fá eina tvískipta tunnu fyrir lífrænt og almennt og verða tvískiptar tunnur í boði við heimili þar sem pláss er af skornum skammti.
• Í fjölbýlum er líklegt að einhverjum blönduðum tunnum verði skipt út fyrir lífrænar.
• Þegar um tvískiptar tunnur er að ræða verður lífrænum eldhúsúrgangi og blönduðum úrgangi safnað í sitthvort hólfið í sömu tunnunni og plastumbúðum annars vegar og pappír og pappa hins vegar verður safnað í aðra tvískipta tunnu.
• Lagt er til að sorphirða við heimili skiptist í eftirfarandi strauma:
  - Lífrænn eldhúsúrgangur
  - Blandaður heimilisúrgangur
  - Pappír / pappa
  - Plastumbúðir

Hvenær koma nýjar tunnur til mín?

• Innleiðing við heimili hefst í fyrsta lagi í vor og lýkur næsta vor þegar útboðum í einhverjum sveitarfélaganna lýkur.
• Nánari tímaáætlun kemur síðar en innleiðing er í höndum hvers sveitarfélags.

Hvernig safna ég lífrænum úrgangi og hvernig poka á ég að nota?

• Lagt er til að lífrænum eldhúsúrgangi sé safnað í bréfpoka sem brotna auðveldlega niður og festast ekki í vélbúnaði móttökustöðva SORPU.
• Lagt er til að sveitarfélög útvegi íbúum ílát til að safna lífrænum úrgangi inn á heimilum.
• Lagt er til að sveitarfélög úthluti bréfpokum til íbúa til að tryggja söfnun á lífrænum eldhúsúrgangi og að úthlutun eigi sér stað við sorphirðu, eða að íbúar panti sér poka gegnum netið.

Munu bréfpokar ekki leka?

• Mælt verður með því að fara reglulega með pokana út í tunnu.
• Mælt verður með því að setja ekki of blautar matarleifar í pokana.
• Ef mjög blautar matarleifar fara í pokana verður hægt að setja eldhúspappír í botn þeirra.
• Söfnun á lífrænum eldhúsúrgangi kallar að hluta til á breyttar venjur. Þær munu meðal annars fela í sér að passa að blautar matarleifar fara ekki í pokana eða þá að farið sé reglulega með þá út í tunnu.

Af hverju þarf að flokka lífrænum úrgangi?

• Söfnun á lífrænum úrgangi er stórt skref í átt að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda.
• Lífræn söfnun er að erlendri fyrirmynd, sérstaklega á Norðurlöndunum. Styður við starfsemi GAJU, gas- og jarðgerðarstöð SORPU.
• Úr lífrænum úrgangi sem safnast við heimili er framleitt metangas og molta. Metangas nýtist meðal annars sem bifreiðaeldsneyti og molta nýtist til landgræðslu.
• Samkvæmt lögum sem taka gildi á næsta ári þarf að hætta að urða lífrænan úrgang.

Verður breyting á grenndargámum?

• Lagt er til að sveitarfélögin komi á laggirnar neti af smærri og stærri grenndarstöðvum.
• Áhersla verði lögð á staðsetningar sem er þægilegar og öruggar fyrir gangandi vegfarendur og í alfaraleið fyrir aðra.
• Smærri grenndarstöðvar verða þétt og stærri grenndarstöðvum dreifðar.
• Málmar, textíll, gler á minni stöðvunum. Á stærri stöðvum bætast við pappír og plast því nú verða allir með tunnu fyrir pappír og plast heima hjá sér.

Þarf ég að fá tunnu fyrir lífrænan úrgang ef ég er með heimamoltugerð?

• Já, það verður skylda fyrir alla að hafa fjóra flokka fyrir úrgang. Auk þess er ýmislegt lífrænt sem fellur til í eldhúsinu sem hentar ekki til jarðgerðar.